Boreliozę wywołuje szczególny gatunek bakterii – krętki (łac. Spirocheta). Rodzaj krętka, powodujący boreliozę należy do rodzaju Borrelia. Boreliozę u ludzi wywołuje najczęściej Borrelia burgdorferi, Borrelia afzalii oraz Borrelia garinii. Coraz więcej wspomina się również o innych gatunkach, które mogą i powodują zakażenia wśród ludzi, takich jak Borrelia lonestari, Borrelia valaisiana, Borrelia andersonii, Borrelia japonia, Borrelia lusitanie, Borrelia turdae, Borrelia tanukii, Borrelia spielman oraz Borrelia bassettii.
Krętki boreliozy są spiralnego kształtu, a ich budowa nie przypomina żadnych innych dotychczas zbadanych bakterii. To jeden z największych krętków, jego wymiary to 0,25 x 50 mikronów. Bakteria Borrelii jest również wyjątkowo ruchliwa. Dzięki własnemu napędowi, zbudowanemu z zespołu wewnętrznych sprzężonych ze sobą wici, biegnących przez całą długość bakterii, dobrze porusza się zarówno we krwi jak i w tkankach. W ten sposób w ciągu zaledwie kilku dni potrafią przewędrować przez całe ciało i wnikać do głębiej położonych tkanek, gdzie nie docierają antybiotyki. Krętki boreliozy potrafią przenikać do wszystkich tkanek, stawów, wątroby, śledziony, oczu, pęcherza moczowego, naczyń włosowatych, komórek nerwowych itd. W ciągu dziesięciu dni od zakażenia Borrelia przekracza barierę krew-mózg, co nie udaje się nawet białym ciałkom krwi.
Bakteria Borrelii posiada potrójną ściankę komórkową, która pozwala jej na utrzymanie spiralnego kształtu. Różni się od innych gatunków tym, że na powierzchni ma żelatynową osłonkę zbudowaną z proteoglikanów, która otacza całą bakterię. Ta dodatkowa osłonka nazywana jest osłonką śluzową lub osłonką S. Osłonka śluzowa chroni komórki bakterii przed limfocytami T układu odpornościowego. Przeciwciała i fagocyty nie rozpoznają ich wówczas jako ciała obcego – antygenu. U zwykłych bakterii gram ujemnych te białka powierzchniowe zakodowane są jedyne w trzech genach, zaś u bakterii Borrelii uczestniczy w tym aż 150 genów. Geny te umożliwiają im nieustannie i bardzo szybko zmieniać ich cechy rozpoznawcze, antygeny oraz sprawiają, że krętki potrafią przystosować się do rozmaitych uwarunkowań środowiska, np. wahań pH, różnic temperatur czy środowiska wewnętrznego różnych organizmów, które zasiedlają.
Krętki boreliozy ze względu na złożony cyklu życiowego oraz nabyte w toku ewolucji strategie przeżycia tego mikroogranizmu sprawiają wiele trudności nie tylko diagnostycznych, ale przede wszystkim trudności w leczeniu.
Skąd wynika trudność w leczeniu boreliozy?
- Bakterie Borrelii mogą przybierać rozmaite kształty przez co nie są rozpoznawane przez system immunologiczny.
Obok normalnego spiralnego kształtu bakterie Borrelii potrafią, jeżeli np. ich otoczenie jest skażone antybiotykami, odrzucić ściany komórkowe i przybrać kształt kulisty. Forma kulista, zwana formą L, nie jest rozpoznawana przez komórki układu odpornościowego. W ten sposób krętki tracą cechy rozpoznawcze, czyli nie mają antygenów, po których można by je było poznać. Ponadto w ciągu jednej minuty potrafią się otorbić, przekształcając się w formę cysty. W formie cysty potrafią przetrwać niekorzystne warunki otoczenia. Otorbione krętki, bez przemiany materii i podziału, mogą przetrwać co najmniej dziesięć miesięcy. Powrót do poprzedniego, ruchomego stanu zaczyna się w niecałą godzinę oraz może zająć do sześciu tygodni.
- Bakteria Borrelii wytwarza pęcherzyki, zwane blebsem.
Krętki te powielają specjalne geny i umieszcza je w ścianie komórkowej, po czym ten odcinek ściany ulega egzocytozie i zostaje wysłany w głąb ludzkiego organizmu. Wprowadza to w błąd układ odpornościowy i odwraca jego uwagę.
- Bakteria Borrelii ma duże powinnowadztwo do struktur kolagenowych.
Podstawowym źródłem pożywienia dla bakterii są struktury kolagenowe tkanek. Żerując na tych tkankach uszkadzają struktury kolagenowe co w efekcie przyczynia się do występowania objawów od strony zaatakowanego organu lub układu. Jeśli bakteria żeruje na tkance w stawach w efekcie dochodzi do zniszczeń stawów i powstawania zwyrodnień. Jeżeli zaatakuje serce, to przyczynią się do chorób serca. Jeżeli uszkodzi tkankę systemu nerwowego to pojawiają się obajwy neurologiczne itd. Wyjaśnia to dlaczego jedna choroba może dawać objawy od tak różnych narządów i układów. Dlatego tak bardzo istotne jest by ochraniać i regenerować struktury kolagenowe bo tylko takie działanie ochroni nasz organizm przed uszkodzeniami wywołanymi przez infekcję bakterią Borrelii.
Każdy objaw towarzyszacy chorobie ma bowiem podłoże w pierwotnym uszkodzeniu struktur kolagenowych danego narządu lub układu. Jeżeli sobie to uświadomimy to łatwiejsze będzie zrozumienie jak radzić sobie z dokuczliwymi objawami. Jeżeli ochronisz struktury kolagenowe to objawy zaczna się wycofywać.
- Krętki boreliozy tworza kolonie w postacu biofilmu.
Bakterie Borreli w niekorzystbych warunkach śrowiska, w celu ochrony przed antybiotkami lub systemem ospornościowym, są w stanie tworzyć agregaty i kolonie w postacji tzw. biofilmu. Jest to forma odporności bakterii na niekorzystne warunki otoczenia.
Bofilm to agregaty mikroorganizmów, które służą do ochrony tych patogenów przed niekorzystnymi warunkami środowiska. Mikroorganizmy znajdujące się w strukturze biofilmu zanurzone są w egzopolimerycznej substancji (EPS) utrzymujących strukturę biofilmu. Biofilmy pokryte są warstwą ochronną, składającą się z mieszaniny pozakomórkowych substancji polimerowych wydzielanych przez komórki utworzone w błonie biologicznej. Biofilm przylega do tkanki ludzkiej, gdzie występują uszkodzenia tkanki i stany zapalne. W obrębie biofimu bakterie mogą się komunikować pomiędzy sobą, namnażać, przekazywać nabytą odporność na antybiotyki, przeprowadzać procesy życiowe takie jak metabolizm, synteza białka czy naprawa DNA. W obrębie biofilmu mogą znajdować się również inne gatunki dorobnoustrojów. Głównym czynnikiem umożliwiającym bakteriom tworzenie biofilmu jest reakcja „quorum sensing”. Zjawisko quorum sensing to sposób komunikowania się mikroorganizmów pomiędzy sobą za pomocą specjalnych cząsteczek związków chemicznych zwanymi autoinduktorami. Wydzielanie tych cząsteczek sprzyja tworzeniu biofilmu. Zdolność do towrzenia biofilmu jest jedną z głownych strategii bakterii Borrelii wykorzystywanych do wieloletnich, chronicznych infekcji.
Rozbicie biofilmu jest istotne, ale nie należy rozbijać go agresywnie. Agresywne rozbicie biofilmu może spowodować gwałtowne uwalnianie do organizmu bakterii, fragmentów bakterii i fragmentów biofilmu, czasami w dużej ilości. Może to spowodować znaczne nasilenie objawów.Fragmenty te mogą równiez przemieścic się w organizmie i zakorzenić w innej części ciała i powodować pojawienie się nowych problemów zdrowotych.
Dlatego biofilmy Borrelii należy rozbijać powoli, stopniowo prowadząc do jego eliminacji. Dostępnych jest wiele ziół i suplementów, które efektywnie, ale w sposób łagodny rozbijają biofilm tworzony przez krętki boreliozy oraz hamują zjawisko quorum sensing. Pozwoli to na uniknięcie ryzyka zbyt gwałtownego uwalniania się fragmentów biofilmu do organizmu.
Do najskuteczniejszych roślin pozwalających na bezpieczne, stopniowe rozbicie bioflmu zalicza się:
- Andrographis paniculata
- Rdest japoński (łac. Polygenum cuspidatum)
- Rhodila spp.,
- Chinese skullcap (łac. Scutellaria baicalensis)
- Apigenin
- N-acetylcysteina (AC)
- Bakteria Borrelli indukuje kaskadę cytokin w organizmie.
Cytokiny to małe cząsteczkami sygnalizacji komórkowej uwalniane przez układ odpornościowy i komórki glejowe układu nerwowego, które są ważne w odpowiedzi międzykomórkowej. Są one zwykle jednymi z pierwszych substancji, pojawiających się w wyniku uszkodzenia tkanki, ich wydzielanie może być wywoływane bezpośrednio przez czynnik uszkadzający np. patogen albo też indukowane substancjami pochodzącymi z rozpadających się komórek. Uruchamia się wówczas kaskada cytokin, gdyż dana cytokina może wpływać z kolei na wytwarzanie i działanie całego szeregu innych cytokin. Działanie cytokin wywiera silny wpływ na organizm. Krętki boreliozy w trakcie infekcji indukują złożoną reakcję kaskady cytokin.
W trakcie gdy krętki boreliozy zaczynają uszkadzać struktury kolagenowe, wiele z tych elementów strukturalnych uwalnianych jest w postaci wolnej do organizmu, co stymuluje wydzielanie cytokin. Niektóre z tych produktów rozkładu, tak samo jak fragmenty rozbitych krętków wywołuje odpowiedź autoimmunologiczną, w trakcie której organizm zaczyna atakować swoje własne tkanki. Krętki boreliozy wykorzystują więc odpowiedź immunologiczną gospodarza do własnych celów. Stymulują w ten sposób pojawienie się stanu zapalnego oraz rozpady specyficznych tkanek w celu pozyskania dla siebie składników odżywczych (bakteria Borrelii nie potrafi samodzielnie wytworzyć składników odżywczych, dlatego pozyskuje od człowieka wszelkie substancje niezbędne do przeżycia). W skrócie, bakteria inicjuje kaskadę cytokin, która prowadzi do rozpadu tkanki, co staje się źródłem wielu objawów u chorych na boreliozę.
- Krętki boreliozy rozmnażają się niezwykle powoli.
W przeciwieństwie do większości innych bakterii, które dzielą się raz na 20 minut, bakterie Borrelii rozmnażają się niezwykle powoli – raz na 12 – 14 godzin. Dzięki temu są mniej podatne na antybiotyki, gdyż większość antybiotyków działa na tworzące się ściany komórkowe w trakcie fazy dzielenia i namnażania. Ponadto w niekorzystnych warunkach środowiska potrafią przetrwać dłuższy czas w stanie spoczynku, nie dzieląc się. Ogólnie biorąc, cykl rozmnażania następuje raz na 28 dni. Bakterie, które dzielą się co 20 minut, można zwalczyć antybiotykami w ciągu tygodnia lub dwóch, tak więc by uzyskać ten sam efekt w przypadku Borrelii, trzeba byłoby zażywać antybiotyki codziennie przez półtora roku.
- Bakteria Borreli uszkadza komórki odpornościowe.
Krętki boreliozy posiadają zdolność adhezji – przyczepiania się do komórek ciała, a także do komórek odpornościowych limfocytów B, za pomocą enzymów tworzy otwór w ich ścianach komórkowych, niszczyć jądro komórkowe, po czym używa powłoki komórkowej jako “maski”. W ten sposób udaje się bakteriom uniknąć rozpoznania przez komórki układu odpornościowego. Ponadto krętki boreliozy atakują również komórki odpornościowe limfocyty T i komórki NK (anf. Natural Killer cell).
- Baktria Borrelii ma zdolność zmiany struktury genów i białek powierzchniowych w celu uniknięcia ataku ze strony sutemu immunologicznego.
Bakterie Borrelii mogą bardzo szybko i często zmieniać strukturę błony komórkowej. W momencie gdy układ odpornościowy rozpoznaje zakażenie, zaczyna produkować przeciwciała przeciwko krętkom. Bakterie Borrelii zaczynają wówczas zmieniać swoje postaci, by uniknąć odpowiedzi immunologicznej, m.in. w odpowiedzi na atak immunologiczny ekspresja białka powierzchniowego OspC spada nawet 446 razy.
Krętki boreliozy zmieniają również cząsteczki na swojej powierzchni w taki sposób, że przypominają one cząsteczki własne organizmu żywiciela, masując je przed komórkami układu odpornościowego. Jeżeli mimo to organizm rozpozna je jako antygeny, to reakcja immunologiczna zwraca się nie tylko przeciw bakteriom, ale również przeciw tkankom organizmu żywiciela. Efektem takiego działania są choroby autoimmunologiczne, w których komórki układu odpornościowego atakują komórki własnego ciała, między innymi chrząstki, kości lub osłonki mielinowe.
Geny bakterii umożliwiają im nieustannie i bardzo szybko zmieniać ich cechy rozpoznawcze,
np. wahań pH, różnic temperatur czy środowiska wewnętrznego różnych organizmów, które zasiedlają.
- Bakteria Borrelia ma specyficzne ułożenie DNA.
Bakteria boreliozy różni się od innych bakterii także układem DNA. Większość bakterii ma wyraźne chromosomy pływające w cytoplazmie. Materiał genetyczny Borrelii rozmieszczony jest zupełnie inaczej – ułożony jest wzdłuż wewnętrznej ściany błony komórkowej. Oznacza to, że nauka nie ma jeszcze pojęcia, w jaki sposób krętki boreliozy zarządzają swoim materiałem genetycznym w trakcie podziału. DNA bakterii jest jednorodnie wklejone wewnątrz błony wewnętrznej niczym nylonowa pończocha. Komórka bakterii Borrelii zawiera również 21 plazmidów – niewielkich owalnych tworów wyposażonych we własne geny i mających zdolność przekazywania bakterii informacji o układzie odpornościowym żywiciela oraz geny nadające bakterii oporność na antybiotyk. Żadna inna bakteria nie zawiera tak dużej ilości plazmidów.
10.Krętki boreliozy mają wysoką wrażliwość chemotaktyczną.
Krętki boreliozy posiadają zdolność szybkiego usuwania toksyn antybiotykowych ze swych organizmów.
- Bakteria Borrelii osłabia zdolności detoksykacyjne organizmu człowieka.
- Krętki boreliozy do życia nie potrzebują wiele tlenu.
Krętki boreliozy mogą się ukryć przed komórkami układu immunologicznego w chrząstce, włóknach nerwowych, śródbłonkowej wyściółce naczyń krwionośnych oraz innych słabo ukrwionych, ubogich w tlen tkankach.